Edition: 1524.Gosp.dut.DP.a

Illustration Biblia Sacra ID 11I423x47I4221x47I4223x11I422x1

Iconclass	11I423,47I4221,47I4223,11I422
Description	lion (possibly with book) ~ symbol of St. Mark, vine-tendril, leaf, grape, ox (possibly with book) ~ symbol of St. Luke
Pages

full details

Illustration Biblia Sacra ID 11I424x44A1(+4)(AMSTERDAM)x11I421x1

Iconclass	11I424,44A1(+4)(AMSTERDAM),11I421
Description	angel (possibly with book) ~ symbol of St. Matthew, city; municipal (with NAME of city), eagle (possibly with book) ~ symbol of St. John
Pages

full details

Illustration Biblia Sacra ID 48C161x48C1613x31A71x1

Iconclass	48C161,48C1613,31A71
Description	column, pillar ~ architecture, base (~ column, pillar), male sex; man
Pages

full details

Illustration Biblia Sacra ID 48C161x48C1613x31A72x1

Iconclass	48C161,48C1613,31A72
Description	column, pillar ~ architecture, base (~ column, pillar), female sex; woman
Pages

full details

Literature references

Cat. Bijbeltent. 1937 no. 17 Catalogus Bijbeltentoonstelling Statenvertaling 1637-1937. Haarlem.

Doedes, J. I. 1872 65 Geschiedenis van de eerste uitgaven der Schriften des Nieuwen Verbonds in de Nederlandsche taal (1522, 1523). Utrecht.

Dubiez, F.J. and H.F. Wijnman 1962 p. 42-76 Op de grens van humanisme en hervorming. De betekenis van de boekdrukkunst te Amsterdam in een bewogen tijd, 1506-1578. Nieuwkoop.

Hollander, A.A. den 1997 no. 7a De Nederlandse Bijbelvertalingen/Dutch Translations of the Bible 1522-1545. Nieuwkoop.

Long, Isaac le 1764 p. 515-524 Boek-zaal der Nederduitsche bybels, geopent, in een Historische verhandelinge van de overzettinge der Heilige Schriftuure in de Nederduitsche taale. 2nd ed. Hoorn: T. Tjallingius.

Rosier, Bart Alexander 1992 vol. 1, p. 5. De Nederlandse bijbelillustratie in de zestiende eeuw: de illustraties in de bijbels gedrukt in de Nederlanden en in de Nederlandstalige bijbels gedrukt in het buitenland van 1522 tot 1599. 2 vol. Amsterdam.

Bibliographic references

NK 379 Nijhoff, Wouter and M.E. Kronenberg. Nederlandsche bibliographie van 1500 tot 1540. 3 vol. 's-Gravenhage, 1923-71.

Prologhe.

Het waer wel recht, ende
behoorlic, dat dit boec sonder al-
le prologen ende vreemde namen uut
ginge, ende niet dan sinen eygen na
me ende woerden en voerde. Mer
ter wile dat doer menige wilde
beduydenisse ende prologen den Cristeliken sin verdre
ven is, also dat men schier niet meer en weet, wat
Evangelium oft wet, nyeu oft oude testament heet
Soo eyscht den noot een bewisinge ende prologhe te
stellen, daer mede die simpel menschen uut haren ou-
den opinien gebracht werden opten rechten wech ende
ghewesen worde wat hi in desen boec verwachten
sal, Op dat hi geen gebodt ende wet en soecke daer
hi Evangelium ende beloften gods soecken soude.
Daer omme so is ten eersten te weten, dat af te doen
is die waen ende opinie, datter mer vier Evangelia,
ende mer vier Evangelisten en sijn, ende geheel te ver-
worpen, dat die somige die boecken des nyeuwen te-
staments deylen, als in Legales, historiales, prophe-
tales, ende sapientiales. Ende meynen daermede (ick
en weet niet hoe) dat nyeuwe testament den ouden
te gelijcken. Maer vastelic te houden is, ghelijc als
dat oude testament een boec is, waerinne gods ge
bodt ende wet daer neven die geschiedenissen, beyde
vanden genen, die dat selve gehouden ende niet gehou-

den hebben, bescreven sijn, Also is dat nyewe Testa-
ment een boec, waer inne dat Evangelium ende goods
beloften, daer neven oec die geschiedenissen, beyde
vanden genen die daer aen geloven, ende niet aen en ge
loven, bescreven sijn, Also dat men seker is, datter
mer een Evangelium en is, ende maer een ghelove, ende
mer een god die daer beloeft.
Want Evangelium is een griecx woert, ende heet
opt duytsche, Goede bootscap, goede mare, goe-
de nyeu tijdinge, goeden roep, daer men van singt,
vrolic ende getroost is. Gelijc doe David den groten
Goliath verwan, doen quam eenen goeden Roep, ende een
goede Nyeutijdinge, onder dat Joetsche volck, dat
haren viant verslagen, ende dat si verlost, ende in vruechden
ende vreden gestelt waren, daer si om songen ende spron
gen ende vrolic waren. Also is dat Evangelium gods
ende nyeuwe testament een goede mare ende Roep in
alle die werelt vercondicht doer die Apostelen, van
eenen rechten David. Die metter sonde, doot, ende du-
vel gestreden ende verwonnen heeft, waer mede hi alle
de sonden gevangen, metter doot geplaecht, vanden
duvel vercracht waren, sonder haer verdienste verlost,
rechtverdich, levende, ende salich gemaect heeft, daer
mede god te vreeden, ende ons hem weder thuys ghe-
bracht heeft, daer si van singen, gode dancken, ende
eewelic vrolijc sijn, Also verre als si dat vast gelo-
ven, ende int gelove volstandich bliven.

Alsulcken Roep ende troostelicke mare, ofte Evan-
gelis, ende godlike nyeu tidinge, heet oeck een nyeu
Testament daer omme, om dattet gelijc als een Te-
stamente is, wanneer een stervende man sijn goet
bescheet na sijnder doot, den behoorliken erfgenamen
uut te deylen. Also heeft oec Cristus bevolen ende be-
scheyden, alsulcken Evangelium uut te roepen na sijn
doot in alder werelt, ende daer mede alle die geloven,
tot eygen te gheven alle sijn goet, dat is sijn leven
waermede hi die doot verslonden heeft, sijn gerech
ticheit, waer mede hi die sonde uut gedaen heeft, ende
sijn salicheyt, waer mede hi die eewige verdoemenisse
verwonnen heeft. Nu en can ymmers een arme
mensche die in sonden doot is, ende totter helle be
strict, niet costeliker horen, dan alsulcken costeliken,
liefliken bootscap van Cristo, alsoe dat sijn herte
van gronde moet lachen ende vrolick werden, also
verre als ghi gelooft dattet waer is.
Nu heeft god om alsulcken ghelove te stercken
dit sijn Evangelium ende Testamente menichmael
int oude testament doer sijn propheten voersproken
Gelijc Paulus ad Romanos .i. is seggende. Ick
ben nut ghecoren om te prekene dat Evangelium
gods, het welc hi te voren belovet heeft doer sijn
propheten in der heyliger scriftueren van sinen sone,
die hem geboren is van den sade David .etc. Ende opdat
wi dier somighe voertbrengen, so heeft hi ten eersten

voersproken gen.3. Ic wil viantscap setten tusschen
u ende eenen wive tusschen u saet ende haer saet, ende dat sel
ve sal u, u hovet vertreden, ende ghi sult hem in sijn hie
len bijten Cristus is dat saet des wijfs, die den du
vel sijn hooft, dat is sonde, doot, ende helle, ende alle zijn
craft heeft vertreden. Want sonder dat saet, en can nye
mant die sonde, helle, noch doot ontlopen.
Item Gene.22. voorsprack hi tot Abraham, In
uwen sade sullen alle geslachten op aerden ghebnndijt
werden. Cristus is dit saedt Abraham, seyt S. Pau
lus Gala.3. Die heeft alle die werelt ghebenedijt
doer den Evangelio. Want waer Cristus niet en is,
daer is noch den vloec, die over Adam ende sinen kin-
deren viel, doen hi gesondicht hadde, also dat si alle
gadere, der sonden des doots, ende der hellen, ende eygen
sijn moeten. Tegen desen vloec, ghebnndijt dat Evan
gelium alle die werelt, te weten daer mede. Om dat-
tet roept, opentlic, wie aen dit saet Abrahe gelooft,
sal gebenedijt, dat is, van sonde, helle, ende doot ontsle
gen sijn, ende rechtverdich, levendich ende salich bliven
eewelic. Gelijc Cristus selve seyt. Johannis. Wie
aen mi gelooft, die en sal nymmermeer sterven.
Item also voorsprack hi David 2. Regum.17. daer
hi seyt. Ick wil verwecken uwen sade na u, die sal
mi een huys timmeren. Ende ic wil sijn rijcke eewe-
lic bevestigen, ic wil sijn vader sijn, ende hi sal mijn so
ne sijn. Dat is dat rijcke Cristi, wair van dat Evan
gelie luyt. Een eewich rijc een rijc des levens, der

salicheyt ende der gerechticheyt, waer si in comen, uuter
gevanckenissen der sonde ende doot alle die geloven
Alsulcken beloften des Evangelijs sijn veel meer
oec in den anderen propheten, als Micheas.5. Ende ghi
Bethleem ghi sijt cleyne onder den duysenden Juda
uut u sal mi comen, die een hertoge sijn sal mijns
volcx Israhel. Item Osee .13. Ic wilse vander hant
des doots verlossen, vander doot wil icse ontslaen.
Also sien wi nu, datter maer een Evangelium en
is, gelijc maer een Cristus en is. Aenghesien dat
Evangelium anders niet en is, noch sijn en can, dan
een predicatie van gods Davids soon, waeraftich
god ende mensche, die ons, mit sijnder doot ende verrisenis
sen, alle menschen doot, sonde, ende helle verwonnen
heeft, die aen hem geloven, dat also dat Evangelium
een cort, ende een lanc woort mach sijn, ende deen cor-
ter, dander langer, bescriven mach. Die bescrivet lanc
die veel wercken ende woorden Cristi bescrijft, als die
vier Evangelisten doen. Ende die bescrivet cort, dye
niet van Cristus wercken, maer cortelijc bewijst,
hoe hi doer sterven ende verrisen, sonde, doot, ende helle, ver
wonnen heeft, voor den genen, die aen hem geloven, ge
lijck sint Paulus ende sint Petrus doen.
Daer om siet voor u dat ghi van Cristo, ghenen
Moysen en maect, noch van den Evangelio gheen
boec der wetten oft leeringen, gelijc tot noch toe ge
schiet is, Ende somige prologen van sinte Hierony-
mus hen laten horen. Want dat Evangelium en be-

hoeft sonderling ons wercken niet als dat wij daer
mede goet ende salich worden, mer het verdoemt alsulc-
ke wercken. Ende het en heyst anders niet dan tgelove
aen Jesum Cristum, dat die selve voor ons sonde, doot
ende helle verwonnen heeft. Ende also ons, niet doer on
se wercken, maer doer sijn eygen wercken, sterven ende
lijden, goet levende, ende salich maect. Alsoe dat wij
sijn stervens, ende verwinnens mogen beerven al
haddent wi selve gedaen.
Mer dat Cristus inden Evangelio daer toe Pe
trus ende Paulus, veel wetten ende leren gheven, ende die
wet uut leggen, die salmen gelijc rekenen ander werc-
ken, ende weldaet Cristi. Ende gelijc als sijn wercken
ende gesciedenissen te weten, en is noch niet dat rech
te Evangelium weten, want dair mede en weet ghi
noch niet, dat hi die sonde ende doot verwonnen heeft
also en is dat noch niet dat Evangelium weten, als
ghi alsulcken leere ende gelove weet, mer als die stem-
me coemt, die welcke seyt Cristus is u eyghen, met
leven, leeren, wercken, sterven ende verrijsen, ende al
wat hi is, heeft, doet, ende vermach.
Also sien wi oec, dat hi niet dringt, maer vriende
lic loct ende spreect. Salich sijn die arme.etc. Ende die
Apostelen gebruycken die selve woorden. Ic vermane
u, ic smeke, ic bidde. Also datmen in allen dingen siet.
Hoe dattet Evangelium niet een boec der wetten
en is, mer een predicatie vanden weldaden Cristi,
ons bewesen, ende voor ons eygen gegeven, ist dat wi

dat geloven. Maer Moyses in sijn boecken, drijft,
dringt, ende dreyget, slaet, ende straft gruwelic, want
hi is een scriver der wetten, daer uut comet, dat den
gelovigen gheen wet gegeven en is, gelijc S. Paulus
seyt . 1. Timotheum. 1. Omdat hi doert gelove recht
verdich, levende ende salich is. Ende si en is hem niet meer
noot, dan dat hi alsulcken geloove bewijse.
Ja waer dat geloove is, daer en cant hem niet
onthouden, het bewijst hem, het breet uut ende be-
kent, ende leert alsulcken Evangelium voor die luden
ende waeget sijn leven daer om. Ende al wat hi doet
dat gebruyct hi tot des naesten profijts, om hem
te helpen, niet allene tot alsulcker genaden te co-
mene, mer oeck met lieften, goet, ende eere, ghelijck
hi siet dat hem Christus ghedaen heeft. Ende vol-
ghet also den exempel Christi na, dat meynt oeck
Christus, daer hi int leste geen ander ghebodt en
gaf, dan die liefte, waer aen men kennen soude wie
sijn jongeren ende rechte gheloovighe waren, want
waer die wercken des geloofs niet uut en breken.
daer en is dat gheloove niet recht, daer en grijpt
dat Evangelium gheen stadt, noch Chri-
stus is daer niet recht bekent. Siet,
nu recht u selven also in die boec-
ken des nyeuwen testaments,
dat ghij dye op dese
maniere weet te
lesene Amen.